In hele grove lijnen zit het rechtssysteem – waar het gaat over strafrecht – als volgt in elkaar.

Opsporing en Onderzoek

De landadel (edelen die een eigen domein in beheer hebben) heeft de plicht om zorg te dragen dat de wet wordt gehandhaafd in hun domein. Daartoe wordt vaak een lokale functionaris aangesteld, zoals een schout, baljuw, drossaard, meier of kapitein van de wacht. Deze mag namens zijn edelman/-vrouwe de wet handhaven, onderzoek verrichten en mensen oppakken en ondervragen. Ook mag hij boetes opleggen en overtredingen bestraffen van plaatselijke verordeningen. In veel gevallen heeft de lokale adel gezorgd voor een grote overlap tussen het Wetboek van Beloning en Straf en hun eigen plaatselijke verordeningen, waardoor de edele grote bevoegdheid heeft om zelfstandig straffen uit te delen in het eigen domein. Diefstal is bijvoorbeeld een misdrijf, en daar mag slechts een rechter over oordelen, maar als diefstal ook verboden is in een lokale verordening geeft dat de adel de bevoegdheid om die toch zelf te bestraffen.

Paladijnen van de Jaden Hemelkeizer zijn vanuit hun religieuze functie eveneens bevoegd om misdaden te onderzoeken en mensen te ondervragen of te arresteren. Zij streven er meestal naar dat in goede samenwerking met het lokale gezag te doen, maar mogen ook zelfstandig handelen. Zij delen zelden zelf straffen uit, tenzij er geen lokaal bestuur beschikbaar is.

Verdachten van renegatie en ketterij mogen door iedere wetshandhaver worden opgepakt, maar dienen daarna te worden overgedragen aan respectievelijk de Ridders van de Rode Roos en de Keizerlijke Inquisitie voor nader onderzoek.

Rechtspraak en Straf

Het lokaal bestuur (de regerende adel, de stadsraad, het stamhoofd, etc.) mag overtredingen van de plaatselijke verordening zelf bestraffen. Dit is de meest gebruikelijke gang van zaken in Elerion: je wordt betrapt door de schout op een criminele daad en krijgt vervolgens een boete, afranseling, of brandmerk; ook een tijd in het schavot, aan de schandpaal of het afhakken van een hand of voet behoort tot de mogelijkheden.

Misdaden kunnen alleen beoordeeld worden door een rechter. Alle ridders van de Zwarte Roos zijn bevoegd als rechter op te treden. De adel staat boven het gezag van een rechter; edellieden kunnen enkel door een Hoge Rechter berecht worden.

Een rechtszaak ontstaat doordat er een aanklacht wordt ingediend bij een rechter; een rechter mag niet zelf een zaak beginnen. Gaat het om een overtreding, dan beoordeelt de rechter zelf de zaak en handelt deze af. (Maar let dus op de overlap met lokale verordeningen.) Gaat het om een misdaad, dan oordeelt een jury van twaalf burgers (of edelen, als het om iemand van adel gaat) of de verdachte schuldig is. De rechter bepaalt vervolgens de straf.

In Elerion is het idee van een advocaat onbekend. Een verdachte mag best het woord laten doen door iemand anders, maar zo’n vertegenwoordiger heeft geen zwijgrecht of recht om ongestoord met de verdachte te spreken, bijvoorbeeld. De rijken schakelen vaak wel een rechtsgeleerde in als juridisch adviseur en eventueel woordvoerder; een arme boer is vaak al zeer fortuinlijk als er een geletterd iemand is die hem wil helpen.

In de praktijk wordt juryrechtspraak eigenlijk alleen gebruikt voor de meest grote of schokkende zaken. Het is een tijdrovende bezigheid voor alle betrokkenen, die nog eens gecompliceerd wordt door het feit dat er twaalf burgers bij betrokken moeten zijn. Een onbekend feit voor veel inwoners van het keizerrijk is dat eenieder wel ingezetene is  van het keizerrijk, maar dat je slechts burger bent na benoeming door het gezag of na 21 jaar militaire dienst in het Keizerlijk Leger. In de meeste boerendorpen zijn in geen mijlen in de omtrek twaalf burgers te vinden. Vaak is men dan allang blij als er een bestuurder of rechter is die snel uitspraak doet, zodat men weer verder kan met de akker omploegen en de koeien melken.

Verdenkingen van renegatie worden enkel door een ridder van de Rode Roos beoordeeld en zo nodig bestraft. Verdenkingen van ketterij worden enkel door een inquisiteur beoordeeld en zo nodig bestraft.

Gelet op de strenge voorwaarden die gelden om het burgerschap te bemachtigen was er in bestuurlijke kringen behoorlijk wat reuring toen keizerin Leta besloot om de inwoners van Orcia burgerrechten te geven als dank voor hun steun bij haar strijd om de troon. Inmiddels is men wat meer gerustgesteld nu blijkt dat vrijwel geen enkele ork, oger of aardman uit Orcia daadwerkelijk een verzoek heeft ingediend om burgerrechten te krijgen.